Gorredijk

Terug naar boven

Zwaag, Geert Lourens van der


Socialistisch politicus, is geboren te Wolvega op 4 mei 1858 en overleden te Gorredijk op 22 april 1923. Hij was de zoon van Lourens Geerts van der Zwaag, timmerman, en Harmentje Josephs Houwman. Op 28 mei 1880 trad hij in het huwelijk met Catharina Faber, dienstmeid, met wie hij vier dochters en een zoon kreeg.

Van der Zwaag was twee jaar oud toen zijn vader op jonge leeftijd overleed. Zijn moeder hertrouwde enkele jaren later met de varkensslager en -koopman Siebe Riegler uit Gorredijk, maar kort daarop overleed ook zij. De stiefvader had weinig begrip voor wat er in de jonge Geert omging. Deze werd vooral opgevoed door de inwonende ouders van Riegler. Hoewel zijn onderwijzer hem had willen laten leren voor onderwijzer, besliste zijn stiefvader dat Geert, twaalf jaar oud, in de zaak moest. Dat was een hard bestaan. Tot in Drenthe werden varkens gekocht, die te voet naar Gorredijk werden gebracht. Zo kwam Van der Zwaag in aanraking met de armoede in de veengebieden, want het waren arbeiders die varkens hielden. In 1880 nam hij de slagerij van zijn stiefvader over.

geertvdzwaag.jpgVan zijn tweede grootvader had Van der Zwaag de liefde voor de letteren. Hij werd lid van een reciteergezelschap, schreef Friese gedichten en voordrachten. Eind jaren zeventig was hij een geliefd voordrager in de Zuidoosthoek. Toen Domela Nieuwenhuis in 1882 voor het eerst in Gorredijk optrad, dacht Van der Zwaag nog liberaal. De confrontatie met Domela tijdens het debat na de rede en zijn contacten met Oebele Stellingwerf, de redacteur van het radicale Friesch Volksblad, maakten hem echter weldra tot een vurig propagandist voor het algemeen kies- en stemrecht. Sinds 1885 was hij een graag gevraagd spreker voor de kiesrechtbeweging en in 1886 werd hij voorzitter van de Bond voor Algemeen Kies- en Stemrecht. Tijdens de verkiezingscampagne, die Domela Nieuwenhuis in 1888 voor het district Schoterland in de Tweede Kamer bracht was hij zeer actief. In datzelfde jaar werd hij redacteur van De Klok, het weekblad voor de Volkspartij in de districten Schoterland en Wolvega, wat hij tot 1913 bleef. In 1891 werd besloten Van der Zwaag tegen een jaarsalaris van f800,- vrij te stellen als redacteur. Hij moest wel verhuizen naar Wolvega, waar het blad op de Volksdrukkerij van Ph. Weijer gedrukt werd. Materieel waren het zijn minste jaren. Het salaris was een te zware last voor het blad en aan de uitbetaling schortte het nog al eens. In deze jaren verdiende hij bij met de verkoop van onder meer zeep.

Van der Zwaag was intussen lid geworden van de Sociaal-Democratische Bond (SDB). In 1893 deed hij zijn intrede in de gemeenteraad van Weststellingwerf. Hij speelde een rol in het conflict dat zijn gemeente en Opsterland in 1894 uitvochten met het hoger gezag over de hoogte van de armgelden en over produktieve werkverschaffing. Zijn prestige in de raad was zo groot, dat hij in 1896 tijdelijk wethouder werd. In datzelfde jaar ging de Volksdrukkerij failliet. Na een kort verblijf in Oranjewoud, keerde hij in 1897 naar Gorredijk terug waar hij uitgever, drukker en boekhandelaar werd. In 1897 werd hij ook lid van de Tweede Kamer voor het district Schoterland, wat hij tot 1909 bleef. De verkiezing gaf opschudding in de Socialistenbond, waarvan Van der Zwaag na de scheuring lid was gebleven, ook al had hij in 1894 geen partij willen kiezen voor of tegen de parlementaire weg. Pogingen van de SDAP hem in te lijven mislukten. In 1899 deed hij tevens zijn intree in de gemeenteraad van Opsterland. Hij was ondanks zijn welsprekendheid en principiële opstelling een weinig opvallend Kamerlid. Met steun van de SDAP werd hij enkele malen herkozen, in 1901 ook nog in het district Wolvega. In 1905 deed hij zijn intrede in de Provinciale Staten van Friesland en in 1907 was hij de eerste socialistische gedeputeerde in Nederland. De liberalen wilden wel een socialist accepteren maar geen SDAP-er. De verhouding tot die partij verslechterde snel. Van der Zwaag toonde zich op een aantal punten eerder liberaal dan socialist. In 1919 werd hij niet herkozen als gedeputeerde. In dat jaar maakte hij zijn rentree in de gemeenteraad van Opsterland voor een Vrije Lijst (drie zetels). Tot zijn dood bleef hij in beide colleges actief.

Mededeling

Aankondiging in het Godsdienstig-staatkundig dagblad De Tijd op 23apr.1923

Van der Zwaag was een typische vertegenwoordiger van de 'oude beweging', nog nadat die was verdwenen. In 1908 verklaarde hij op het standpunt te staan van Domela twintig jaar eerder. In 1902 probeerde hij met een Kommunistenbond, in 1908 met een Socialistenbond socialisten van verschillende richtingen te bundelen. Zijn politiek program was simpel: directe, vooral economische strijd tegen misstanden; afschaffing van privaat bezit; bestrijding van de kerkelijke 'verdomming' van de massa; anti-militarisme; en geheelonthouding. Ontwikkeling alsmede helder en kritisch denken stonden centraal voor de man, die geprezen werd om zijn eerlijkheid en respect voor andermans mening. Van der Zwaag en zijn blad De Klok genoten grote populariteit in de Friese Zuidoosthoek. Hij diende velen van advies en verdedigde een aantal mensen scherpzinnig bij de mensen. Op begrafenissen nam hij de rol op zich die bij kerkelijken de dominee vervulde.

Gezin Geert Lourens v/d Zwaag
Gezin Geert Lourens van der Zwaag

Over een bekend Gorredijkster van vroeger

(uit Nieuwsblad van Friesland: Hepkema's courant 6 oktober 1933)

Geert Lourens van der Zwaag
Een merkwaardige, veelzijdige figuur, bekend als weinig anderen in de provincie:egitator, politicus, strijder voor de belangen van het volk, drankbestrijder en niet te vergeten ,,bodder yn de Fryske striid''. Door hem heeft de naam Gorredijk een bekende klank gekregen. Hij leefde omstreeks dezelfde tijd als Rindert van Zinderen Bakker. Hij was iets jonger dan de heer Bakker, beiden echter waren gegrepen door een ideaal: een milder maatschappij, waar voor ieder werk en brood zou zijn, waar onder licht der naastenliefde een gelukkiger mensheid zou opbloeien. 't Is wel jammer geweest, dat deze vurige, temperamentvolle strijders, deze strevers naar hoger, steeds afzonderlijk hun ideaal trachten te benaderen. 
Geert_Lourens_van_der_Zwaag.jpgGeert Lourens van der Zwaag werd 4 mei 1858 te Wolvega geboren, toch kwam hij al als knaap met zijn ouders naar Gorredijk. Hij werd daar slager en varkenskoopman. Als jongen had hij niet meer als lager onderwijs genoten, maar met zijn heldere geest nam hij zeer gemakkelijk de dingen rondom zich op en door zelfstudie wist hij zijn kennis te verrijken. In de tachtiger jaren, toen Domela Nieuwenhuis op zijn propaganda-reis door het district Schoterland ook in Gorredijk kwam en daar zijn ideeën verkondigde, was Van der Zwaag snel gewonnen voor het socialisme.
Om de socialistische ideeën in dit district te propageren werd het weekblad ,,De Klok'' opgericht, mede onder redactie van Van der Zwaag. Later werd hij alleen redacteur en tevens uitgever van dit strijdorgaan, dat tenslotte wegens gebrek aan belangstelling moest worden opgeheven. Jarenlang echter heeft deze klok geklepeld met een geluid, dat ver in de omtrek te horen was. Ondertussen ging Van der Zwaag veel de boer op om spreekbeurten te geven. ,,Us Geart'' zijn vrienden noemden hem zo, hij ontwikkelde zich tot een goed spreker en een slagvaardig debater.
In 1897 werd hij gekozen tot lid der Tweede Kamer, waarin hij twaalf jaren zitting had en naast zijn socialistische ook het anti-militairistische woord liet horen. Hij was de man van het ,,geen man geen cent''. Van 1901 tot 1923 was Van der Zwaag lid van de Provinciale Staten van Friesland en van 1907 tot 1919 lid van Gedeputeerde Staten. De heer Van der Zwaag is lid geweest van de gemeenteraden van Weststellingwerf en Opsterland. De schrijver van dit stuk heeft hem in laatstgenoemde functie het beste gekend en de grijsaard, steeds bewonderd om zijn puntige, prachtig-gebouwde redevoeringen, zijn brede blik, zijn analiserend vermogen, maar bovenal om zijn eerlijkheid. Hij durfde scherp te zijn en ging op het doel af, maar nooit was hij hatelijk; hij had gevoel voor humor en meermalen wist hij de rustige raadzaal sfeer van die dagen te verbreken met een geestige zet og wélgeplaatste opmerking. Op politiek gebied is hij steeds een ,,eenzame'' gebleven; hij kwam er nimmer toe zich bij een partij aan te sluiten. naast zijn politieke werk ging Van der Zwaag geheel op in de Friesche beweging en voornamelijk op toneelgebied heeft hij Friesland zeer aan zich verplicht. Hij was een meester in de toneel- en voordrachtkunst. ,,Slucht en Rjucht'', het Friesche weekblad, schreef indertijd over hem: ,,Dy't him yn syn fleur kend ha, as er op 'e Gerdyk yn 'e ,,Vriendenkring'' meispile, ef ek as er de lieding hie, dy witte, dat der net folle yn Fryslân wiernen, dy't safolle út in rol helje koenen as hy. En kaem er as foardrager op 'e planken, den ek koenen de measten in puntsje oan him sûgje''.
Zelf schreef hij geen toneelwerk; wel enkele grote zangstukken. Hij was een zeer gewaardeerd jurylid voor toneelwedstrijden en ook konden de gezelschappen nog veel van hem leren, want Van der Zwaag zag véél van de spelers, óók veel fouten en met een gemoedelijk woord wist hij aan te tonen, dat het beter kan.
Van der Zwaag stierf 22 April, na een korte ziekte. Bij de begrafenis bleek toen hoe zijn werk op allerlei gebied gewaardeerd werd.

voornamen (roepnaam)
Geert Lourens (Geert)

personalia

geboorteplaats en -datum
Wolvega (gem. Weststellingwerf, Frl.), 4 mei 1858

overlijdensplaats en -datum
Gorredijk (gem. Opsterland, Frl.), 22 april 1923

levensbeschouwing
Hervormd (opgevoed)

partij/stroming
stroming(en)
radikaal-liberaal

partij(en)
Friesche Volkspartij, omstreeks 1888 tot 1891
SDB (Sociaal-Democratische Bond), van 1891 tot 1897
Vrije Socialist, van 1897 tot 1901
De Kommunistenbond, omstreeks 1902 (geen levensvatbare partij)

hoofdfunctie(s)
varkenskoopman en -slager te Gorredijk, van 1880 tot 1892
lid gemeenteraad van Weststellingwerf, van september 1893 tot september 1897 (voor de Friese Volkspartij)
waarnemend wethouder van Weststellingwerf, van 3 september 1895 tot september 1896
lid Tweede Kamer der Staten-Generaal, van 21 september 1897 tot 21 september 1909 (voor het kiesdistrict Schoterland)
lid gemeenteraad van Opsterland, van 5 september 1899 tot 22 april 1923
lid Provinciale Staten van Friesland, van 3 juli 1901 tot 22 april 1923 (1901-1919 voor het kiesdistrict Schoterland)
lid Gedeputeerde Staten van Friesland, van 3 juli 1907 tot 1 juli 1919
lid gemeenteraad van Opsterland, van 2 september 1919 tot 22 april 1923 (voor de Vrije Lijst)

nevenfuncties
voorzitter Bond voor Algemeen Kies- en Stemrecht, vanaf 1886
redacteur socialistische weekblad "De Klok", van december 1888 tot 1913 (oprichter)
redacteur "De Dageraad"

opleiding
lager onderwijs
lagere school (uitsluitend)

overige opleidingen
zelfstudie
activiteiten

als parlementariër
Sprak in de Tweede Kamer vooral over onderwerpen van ondergeschikt belang, onder andere betreffende rijkspersoneel, landbouw, militairen, arbeidswetgeving en volkshuisvesting
wetenswaardigheden

algemeen
Aangesloten bij de socialistenbond. Behoorde reeds enige jaren voor zijn Kamerlidmaatschap tot de voornaamste woordvoerders van de revolutionair-socialisten.
Zegde in juli 1910 het lidmaatschap van de socialistische fractie in de Staten van Friesland op

uit de privésfeer
Geheelonthouderen anti-militarist
Zijn vader was timmerman; zijn stiefvader was varkenskoopman en -slager te Gorredijk. Zijn ouders stierven op jonge leeftijd.

verkiezingen
Was in 1891 en 1894 Tweede Kamerkandidaat in het kiesdistrict Wolvega
Versloeg in 1897 H. Pyttersen (ul) na herstemming
Werd in 1901 gekozen in de districten Schoterland en Weststellingwerf en nam zitting voor Schoterland. Versloeg in Weststellingwerf A.S. Talma na herstemming en in Schoterland J. Schokking (fch), eveneens na herstemming.
Versloeg in 1905 J. Huizinga (ar) na herstemming; derde kandidaat was C.V. Gerritsen (vdb)
Was in 1909 geen Tweede Kamerkandidaat
Nam aan de verkiezingen van 1918 deel als lijst-Van der Zwaag, maar behaalde slechts 2600 stemmen

pseudoniemen, bij-, koos- en schuilnamen
"Geert-slachter"

woonplaats(en)/adres(sen)
Gorredijk, tot 1892
Wolvega, van 1892 tot 1897
Gorredijk, van 1897 tot 22 april 1923

hobby's
schreef een operette in het Fries

publicaties/bronnen

literatuur/documentatie
Leeuwarder Courant, 23 en 24 april 1923
J. Frieswijk, "Zwaag, Geert Lourens van der", in: Biografisch Woordenboek van het Socialisme en de Arbeidersbeweging in Nederland, deel I, 163
J.J. Kalma, "Zwaag, Geert van der (1858-1923)", in: Biografisch Woordenboek van Nederland, deel I, 679
Onze Afgevaardigden, 1897, 1901 en 1905

Biografisch Woordenboek(en)
biografie opgenomen in het Biografisch Woordenboek van Nederland
biografie opgenomen in het Biografisch Woordenboek van het Socialisme en de Arbeidersbeweging in Nederland


familie/gezin

huwelijk/samenlevingsvorm
gehuwd te Beetsterzwaag, 28 mei 1880

echtgeno(o)t(e)/partner
C. Faber, Catharina

kinderen
1 zoon en 4 dochters

vader
L.G. van der Zwaag, Lourens Geerts

geboorteplaats en/of -datum
Wolvega, 3 februari 1831

moeder
H. Houwman, Harmentje

geboorteplaats en/of -datum
Oldeberkoop, 25 december 1835

stiefvader
S. Riegler, Sijbe 

Kleinkinderen Geert Lourens v/d Zwaag
Kleinkinderen Geert Lourens van der Zwaag


Afbeeldingen bij deze pagina

  • G.L. van der Zwaag

  • Prent tekeningen v.d. Zwaag

Meer foto’sLaatste foto’s